De Lyriden in 2024

De jaarlijkse Meteorenzwerm van de Lyriden maakt altijd een einde aan de meteorendroogte die elk jaar tussen januari en half april plaatsvindt. Helaas hebben we dit jaar erg veel last van de nagenoeg Volle Maan.

• Wanneer kijken: 21 april laat in de avond tot 22 april in de vroege ochtend. De voorspelde piek is op 22 april 2024 om ± 11 uur Nederlandse tijd. Het maximum van de Lyriden is smal. In 2024 is het op 24 april Volle Maan dus die zal geweldig storen.
• De radiant van de Lyriden komt voor middernacht op en staat bij zonsopkomst op zijn hoogste punt.
• Dichtstbijzijnde maanfase: op 24 april 2024 is het Volle Maan. Er zal geen maan zichtbaar zijn tijdens de piekochtenden op 22 en 23 april.
• Duur van de meteorenzwerm: van ± 15 april tot ± 29 april.
• Verwachte aantal meteoren tijdens maximum, onder ideale omstandigheden: in een donkere lucht zonder Maan zie je 10 – 15 meteoren per uur. De Lyriden staan bekend om hun ongewone pieken die soms wel 100 meteoren per uur kunnen veroorzaken. Dit jaar zal de bijna Volle Maan enorm storen dus alleen de aller helderste meteoren zullen zichtbaar zijn.
• Voor het zuidelijk halfrond: de radiant van deze meteorenzwerm ligt te ver noordelijk op de hemelkoepel. Je zal op het zuidelijk halfrond dus veel minder Lyriden kunnen zien.

In een maanloze hemel laat ongeveer een kwart van de Lyriden een nalichtend spoor zien. Dit is een spoor van geïoniseerd gas dat enkele seconden gloeit nadat de meteoor is gepasseerd.

De radiant van de Lyriden bevindt zich in de buurt van de heldere ster Wega in het sterrenbeeld Lier – Lyra. Je hoeft de Lier of Wega niet te identificeren om meteoren van de Lyriden te kunnen zien. Maar je moet wel weten wanneer de radiant opkomt, in dit geval voor middernacht in het noordoosten. Om die reden zijn de Lyriden het beste tussen middernacht en zonsopkomst te bekijken. Je zal de meeste meteoren kunnen zien als de radiant boven de horizon is uitgekomen. De meteoren lijken allemaal vanuit de radiant te komen maar ze zullen onverwacht verschenen en in alle delen van de hemelbol.

De herkomst van de Lyriden

De meeste meteorenzwermen worden veroorzaakt door puin dat door een passerende komeet is achter gelaten. Voor de Lyriden is dat de komeet Thatcher.

Deze komeet werd in 1861 voor het eerst door astronomen opgemerkt. Dat was toen de komeet in zijn laatste perihelium was. Het perihelium is het dichtste punt in zijn baan tot de Zon. Komeet Thatcher heeft 417 jaar nodig voor een rondje om de Zon. Zijn baan brengt ‘m op een grootste afstand van 110 AE van de Zon. Dat is 110 keer de gemiddelde afstand tussen de Aarde en de Zon.

Thatcher is nog steeds op weg naar hert verste punt in zijn baan, het aphelium. Daarna begint de komeet weer aan zijn terugreis naar de binnenste delen van het zonnestelsel.

De Lyriden – voortgebracht door deze komeet – lijken elke 60 jaar een uitbarsting of een onverwacht groot aantal meteoren te produceren. De volgende Lyriden-uitbarsting wordt in 2042 verwacht. De uitbarstingen vinden plaats doordat de planeten het lange spoor van komeetresten die komeet Thatcher in zijn lange baan om de Zon heeft achtergelaten. Dit puin onderschept jaarlijks de baan van de Aarde om zo de meteorenzwerm te creëren.

Ontdekking van komeet Thatcher

Alfred E. Thatcher uit New York ontdekte deze komeet – nu officieel C/1861 G1 (Thatcher) geheten – op 5 april 1861. Op dat moment bevond de komeet zich in de richting van de noordelijke pool aan de sterrenhemel in de richting van wat we zien als het sterrenbeeld Draak – Draco. Alfred Thatcher gebruikt een lenzentelescoop met een diameter van 11 centimeter en een vergroting van 30 keer. De komeet scheen met een visuele helderheid van magnitude 7,5 en dat is zwakker dan met het blote oog kan worden gezien. Maar in de loop van de daaropvolgende weken, toen de komeet zowel de Zon als de Aarde naderde, werd hij aanzienlijk helderder. De komeet werd zichtbaar voor het blote oog en bleef dat tot begin juni 1861 toen de komeet in de avondschemering onder de horizon verdween. Waarnemers op het zuidelijk halfrond pikten de komeet eind juli weer op en volgden de komeet gedurende de volgende vijf weken. Daarna was de komeet te zwak om vanaf de Aarde te kunnen zien.

Komeet Thatcher zal omstreeks 2278 weer terugkeren maar zijn puinspoor, de Lyriden, daar kunnen we elk jaar van genieten.

Op zoek naar de radiant van de Lyriden

Vanaf het noordelijk halfrond. De heldere ster Wega in het sterrenbeeld Lier – Lyra – vlak in de buurt van de radiant – komt omstreeks 21 – 22 uur lokale tijd in het noordoosten boven je horizon uit. Wega klimt de rest van de nacht omhoog. Tegen middernacht is Wega hoog genoeg aan de sterrenhemel te vinden om meteoren die vanuit die richting komen door de lucht te laten schieten. Net voor zonsopkomst staan Wega en de radiant hoog boven je hoofd en zullen de meteoren neerregenen vanaf ongeveer het zenit kijken te komen.

Vanaf het zuidelijk halfrond. Wega en de radiant komen pas in de uren voor zonsopkomst op vanaf midden-zuidelijke breedtegraden. Vanaf daar komt de radiant nooit hoog boven de horizon. Veel van de meteoren die je vanaf dit punt kan zien gaan naar het noorden en dat is onder je horizon als je je p het zuidelijk halfrond bevindt. Je hebt dus een veel kleiner venster om naar deze specifieke, verre noordelijke meteorenzwerm te kijken. Toch zullen er wel enkele Lyriden zichtbaar zijn.

Hoe hoger Wega aan je sterrenhemel verschijnt hoe meer meteoren je waarschijnlijk zult zien.

De Lyriden in de geschiedenis

De Meteorenzwerm der Lyriden is een van de oudste bekende meteorenzwermen. Registraties van deze zwerm gaan tot zo’n 2700 jaar terug. De oude Chinezen lijken de Lyriden te hebben waargenomen die in het jaar 687 voor Christus vielen. Die tijdsperiode in het oude China komt overigens overeen met wat de Periode van Lente en Herfst wordt genoemd (± 771 tot 476 voor Christus) met tradities die worden geassocieerd met de Chinese filosoof Confucius.

Samengevat:

Tijdens een maanloze nacht zijn er tijdens het maximum van de Lyriden ongeveer 10 – 15 meteoren per uur zichtbaar. In 2024 hebben we veel last van een bijna Volle Maan. De beste tijd om Lyriden te kijken is op 22 april in de vroege ochtend voordat de Zon opkomt.

Eerste publicatie: 17 april 2023
Laatste update: 19 april 2024
Bron: EarthSky & anderen